Johannes Kepler – osobowość i pasja

Johannes Kepler miał niezwykły talent. Już w pierwszych latach kariery szkolnej nauczyciele dostrzegli jego wyjątkowe uzdolnienia matematyczne. Był ambitny i błyskotliwy, twórczy i obdarzony wyobraźnią; nieśmiały, nerwowy i kłótliwy. Niósł ze sobą wiele ciężkich i traumatycznych doświadczeń. Wyrastał w biedzie, chorobie (bardzo wstydliwej zresztą) i w osamotnieniu. Przyszedł na świat jako wcześniak. Ledwo uszedł z życiem po zachorowaniu na ospę. Był ubogi i chudy. Skóra i kości. Cierpiał na szpecące dolegliwości skórne: bolesne wrzody, strupy i gnijące rany na stopie. Gdy miał 14 lat, jego ojciec na zawsze opuścił rodzinę. Kepler, jego matka i dwójka młodszego rodzeństwa zostali rzuceni na pastwę losu. Jako młody, dwudziestoletni człowiek doświadczał gwałtownych zawirowań historii. Pochodził z małej wsi, w której za jego życia spalono dziesiątki kobiet jako czarownice. Kepler był świadkiem okrutnego cierpienia najbliższych. Wraz z małżonką musiał uciekać przed prześladowaniami religijnymi. Jego bliski znajomy był bestialsko włóczony, poćwiartowany, a wcześniej ucięto mu język. Głowę ofiary nadziano na tyczkę i wystawiono na widok publiczny tuż obok wielu gnijących głów innych „zdrajców”. Sześcioletni synek Keplera, Friedrich, umarł wkrótce po zakażeniu ospą wietrzną. Matkę Keplera oskarżono o czary, zakuto w ciężkie kajdany i uwięziono w oczekiwaniu na proces i zabójczy wyrok. Zarzuty były poważne: zatrucie napoju sąsiada, rzucenie uroku na bydło mieszkańca wsi, próba „skombinowania” od grabarza czaszki zmarłego ojca, aby sporządzić z niej kielich do picia. Kepler poświęcił 6 lat na poszukiwanie dowodów jej niewinności.

Słynny Portret Keplera poddany obróbce graficznej i umieszczony na makiecie zaprojektowanej przez Yeven_Popov / Freepik (freepik.com).

Światełko w tunelu

Traumatyczna i frustrująca sytuacja życiowa nie zniweczyła jego wspaniałej naukowej przygody. Pomimo bardzo skromnych zasobów finansowych rodziny, otrzymał wyjątkową i prestiżową szansę na teologiczne studia w protestanckim centrum umysłowym. W wieku 20 lat uzyskał tytuł magistra Uniwersytetu w Tybindze. Miał szczęście i zaszczyt kształcić się pod okiem jednego z pierwszych zwolenników Mikołaja Kopernika – Michaela Maestlina. Na swej drodze naukowej spotkał również Tychona Brahe, najsławniejszego ówczesnego przedstawiciela astronomii obserwacyjnej. Los sprawił, że Kepler „odziedziczył” po nim bezcenny zapis niezwykle rzetelnych i systematycznych obserwacji astronomicznych. Stał się szczęśliwym posiadaczem rewolucyjnego wynalazku – teleskopu, do którego ulepszenia sam się później przyczynił (obracająca obraz luneta Keplera). W 1595 roku został sławny dzięki trafnej przepowiedni (którą sformułował na podstawie swojego kalendarza astrologicznego) przełomowych wydarzeń – m.in. inwazji Turków na Europę.

Podczas tworzenia grafiki wykorzystano: – w lewym dolnym rogu – przygotowany przez Keplera horoskop dla Albrechta von Wallenstein (Źródło: Wikimedia); – w prawym górnym rogu – Diagram geocentrycznej trajektorii Marsa zawierający kilkukrotne wystąpienie retrogradacji. Astronomia nova, Rozdział 1, (1609) ( Źródło: Wikipedia); – dekoracyjne kwiaty (flowers) stworzył rawpixel.com / Freepik (freepik.com); – Johannes Kepler na portrecie (Źródło: Wikipedia).

Przełomowe odkrycia

Słońce jest paleniskiem świata […] Słońce jest ogniem, jak powiadali Pitagorejczycy […] Słońce jest pierwszą przyczyną ruchu planet i pierwszym poruszycielem wszechświata […]. Johannes Kepler

W ślad za Kopernikiem Kepler ulokował Słońce w centrum swych niepowtarzalnych modeli Układu Słonecznego. Zrobił jednak wielki krok, wyprzedzając swoich poprzedników. Odkrył, że krążące wokół Słońca planety tym wolniej poruszają się na swych orbitach, im bardziej oddalone są od Słońca. Prędkość planet maleje wraz z oddaleniem od Słońca. Odkrył również, że każda z planet orbituje wokół Słońca nie po okręgu, lecz po elipsie. Odkrycie tych praw zajęło mu wiele wyczerpujących lat. Przez dziesięciolecia ślęczał nad liczbami wynikającymi z astronomicznych zapisków Tychona Brahego.

W szponach obsesji

Kepler mieszał i spajał różnoraką i równego pochodzenia wiedzę. Czerpał z nauki helleńskiej, filozofii arystotelesowskiej, neoplatońskiej, pitagorejskiej, alchemii, astrologii, numerologii i teologii. Wszystkie go pochłaniały. Głęboko wierzył w heliocentryczną doktrynę Kopernika i w „harmonię świata”. Bez wytchnienia pracował nad odkryciem jakiejkolwiek prawidłowości w orbitach planet. Tajemnej reguły. Zaszyfrowanego przekazu. Przeprowadzał coraz bardziej wymyślne i skomplikowane operacje liczbowe, aby odkryć sekretny plan Wszechświata, zamysł Boga. Studiował symetrie regularnych brył geometrycznych. Był przekonany, że Bóg (Stwórca i Projektant Wszechświata) uwielbia geometryczne łamigłówki. Pierwsze dzieło Keplera to, oparty na symetrycznych figurach geometrycznych (trójkątach, kwadratach, sześciokątach i in.), nietypowy schemat Układu Słonecznego. Kolejna konstrukcja Keplera opierała się na pięciu bryłach platońskich (obiektach trójwymiarowych). Słońce znajdowało się pośrodku modelu geometrycznego. Kepler poświęcał kolejne godziny na konstruowanie wykwintnych modeli swojego Układu Słonecznego z kolorowego papieru. Szkicował nawet plany modelu ze srebra, wysadzanego perłami i diamentami. Innym razem stworzył przedziwną teorię kryształowych gwiazd stałych. W kuli (którą postrzegał jako prawzorzec świata, wizerunek Boga-Stwórcy) wyodrębnił trzy sfery symbolizujące trzy osoby Przenajświętszej Trójcy: środek (Ojca), powierzchnię (Syna) i odstęp między nimi (Ducha Świętego). W tych trzech odrębnych strefach kuli ulokował główne części świata: Słońce pośrodku, sferę gwiazd stałych na powierzchni i układ planet w strefie pośredniej.

Tyge Brahe modtager James 6. på Uranieborg
by Statens Arkiver – Danish State Archives, on Flickr | CC-BY-SA.

Wybrane epizody z jego życia

• Tycho Brahe, czołowy astronom tamtych czasów, u którego Kepler pełnił funkcję asystenta, był duńskim szlachcicem; człowiekiem śmiałym, o zawadiackim charakterze, a przy tym obrzydliwie bogatym i wytwornym. Na swej prywatnej wyspie, na swoje intelektualne potrzeby, ulokował w ogromnym zamku luksusowe obserwatorium astronomiczne. Wyposażył je w niezwykle precyzyjnie wykonane urządzenia (kwadranty, sekstanse i in.) w celu ustalania pozycji gwiazd. Własną bibliotekę wzbogacił wytwornym i kunsztownym globusem gwiezdnym (o średnicy ponad półtora metra!) wykonanym z mosiądzu. Bacznie strzegł przed Keplerem wyników swych skrupulatnie prowadzonych obserwacji. Oczekiwał od niego jedynie matematycznej pomocy, aby dowieść racjonalności własnej koncepcji. Po śmierci Tychona Kepler wszedł w posiadanie tych zgromadzonych przez lata zapisków i jak sam zadowolony przyznał, odmówił przekazania ich spadkobiercom.

• Kepler już jako student rozpoczął pracę nad dziełem noszącym bajeczny tytuł: Sen, czyli astronomia księżycowa. Opisał w nim świat, w którym przyjazne duchy przenoszą głównego bohatera do krainy Lewanii (tak nazwał Księżyc). W swym dziele przedstawił dowód na ruch Ziemi po eliptycznej orbicie wokół Słońca. Skłaniał czytelników, aby porzucili zakorzenione w umysłach mniemanie o centralnym miejscu ludzkości we Wszechświecie; aby nabrali dystansu wobec siebie i pokory wobec sił przyrody.

• Pod koniec 1603 roku miała miejsce niezwykle rzadka koniunkcja Jowisza i Saturna. W kolejnym roku dołączył do nich Mars. Niebawem, w tym samym obszarze nieba (w konstelacji Wężownika) zajaśniała nowa gwiazda. Według obliczeń Keplera podobna, a nawet silniejsza, koniunkcja trzech planet nastąpiła na przełomie 6 i 7 roku p.n.e. Kepler był przekonany, że ta niezwykle rzadka koniunkcja planetarna spowodowała pojawienie się nowej, którą dziś nazywamy Gwiazdą Betlejemską.

Literatura:

• Edward Dolnick, Wielki zegar Wszechświata. Wiek geniuszy i narodziny nowoczesnej nauki, Prószyński i S-Ka, Warszawa 2012.
• Johannes Kepler, Sen, czyli wydane pośmiertnie dzieło poświęcone astronomii księżycowej, Scholar, Warszawa 2004 (Jarosław Włodarczyk we Wstępie do dzieła J. Keplera).
• Michał Heller, Podglądanie Wszechświata, Znak, Kraków 2008.

Pozostałe książki:

• M. Heller, Uchwycić przemijanie, Znak, Kraków 2010.
• Lucio Russo, Zapomniana rewolucja. Grecka myśl naukowa a nauka nowoczesna, Universitas, Kraków 2005.
• Jack Repcheck, Sekret Kopernika. Jak zaczęła się rewolucja naukowa, Rebis, Poznań 2008.
• Jan Gadomski, Poczet wielkich astronomów, Nasza Księgarnia, Warszawa 1976.
• Henry A. Garon, Mistyka Kosmosu, Wydawnictwo WAM, Kraków 2010.
• Wikipedia (polska wersja językowa), hasło: Johannes Kepler.

Ilustracje:

1. Frontispiece of : „Tabulae Rudolphinae : quibus astronomicae ….” by Johannes Kepler via Wikimedia.
2. Portrait of Johannes Kepler, 1610, via Wikimedia. Przeprowadziłam graficzną modyfikację obrazu.
2. Tyge Brahe modtager James 6. på Uranieborg by Statens Arkiver – Danish State Archives, on Flickr.

Instagram